Kunst als therapie: Hoe blijf je optimistisch zonder je kop in het zand te steken?

Toen ik vanochtend door mijn Instagram-feed scrollde, tussen de laatste ‘new year, new me‘ posts door, bleef ik hangen bij het schilderij ‘Morning Sun, van Edward Hopper:

Een vrouw die op haar bed zit, genietend van het licht. Het trok mijn aandacht. Het voelde als een subtiele uitnodiging om zelf ook even stil te staan. Een nieuw jaar kan dubbel voelen: een frisse start vol nieuwe kansen, toffe nieuwe planenn, maar ook een hoop verwachtingen waarvan je nog maar moet zien of ze uitkomen. Wat laat je achter in 2024? Wat neem je mee? En hoe blijf je positief in een wereld die, laten we eerlijk zijn, steeds ingewikkelder lijkt te worden?

Stug optimisme

Dat gevoel bracht me op een idee: wat als ik het dit jaar anders aanpak? Geen ellenlange lijstjes of torenhoge verwachtingen. Geen poging om alles meteen op orde te krijgen. Maar kijken wat kunst me kan leren over stug optimistisch blijven. Ik dacht meteen aan een zin uit het gedicht A Brief for the Defense van Jack Gilbert. Ik kwam deze tegen in het boek Big Magic van Elizabeth Gilbert:

“We must have the stubbornness to accept our gladness in the ruthless furnace of this world.”

Dat woord stubbornness – eigenwijsheid – bleef hangen. Het voelde als een oproep om vreugde niet te vergeten, juist te midden van al het slechte nieuws dat vaak de overhand lijkt te krijgen. Iets dat je actief moet najagen en je best voor kunt en moet doen. Interessant dat dat ‘accept’ zo een werkwoord wordt.

Hopper’s ochtendlicht

Oké, terug naar Hopper en die vrouw in Morning Sun. Ze doet me denken aan die ochtenden waarop je wakker wordt en niet precies weet wat je met de dag aan moet. Hopper herinnert ons eraan dat stilstaan geen luxe is, maar pure noodzaak. Zijn schilderijen lijken te fluisteren: Het is oké om even niet te weten wat je volgende stap is.

Krachtige actie

Als Hopper ons uitnodigt om stil te staan, laat Artemisia Gentileschi zien dat optimisme en hoop niet altijd zacht hoeven te zijn. Het kan ook krachtig en doelgericht zijn. Artemisia Gentileschi (1593–1653) was een van de meest prominente vrouwelijke kunstenaars van de Barok. Ze groeide op in een schildersatelier als dochter van Orazio Gentileschi, die haar introduceerde in het vak. Maar Artemisia overtrof al snel haar vader en werd een meester in het gebruik van licht en donker, een techniek geïnspireerd door Caravaggio. (Wil je meer weten over Caravaggio, luister dan de fantastische podcast: Artholes vanaf deze aflevering – er zijn er 8)

Haar leven was getekend door strijd. Op 17-jarige leeftijd werd ze verkracht door haar leermeester, Agostino Tassi. Artemisia moest getuigen in een langdurig (en bizar) proces, waarbij ze haar reputatie en waardigheid als kunstenaar moest verdedigen. Het schandaal had haar carrière kunnen verwoesten, maar Artemisia bleef schilderen en gebruikte haar werk als uitlaatklep en wapen.

Haar schilderij Judith Beheading Holofernes is een krachtig voorbeeld hiervan. Wat me extra fascineert, hoorde ik vanochtend in het luisterboek Broad Strokes van Bridget Quinn: Artemisia keert hier de traditionele machtsverhoudingen om. Judith en haar dienares dragen kleding, terwijl Holofernes – de man die ze onthoofden – bijna naakt wordt afgebeeld. In de kunstgeschiedenis was het meestal andersom. Wil je hier meer over weten, dan is dit een interessant artikel over de Guerilla Girls die zich in 1989(!) al afvroegen: moeten vrouwen naakt zijn om in het museum te hangen?
Artemisia maakt hiermee een gedurfde keuze. Dit schilderij is niet het enige (of het allersterkste voorbeeld) waarbij dit gebeurd, maar ik heb nu al zin om in deze symboliek te duiken en er een blogpost over te schrijven.

Haar werk vertelt me: optimisme is niet naïef. Het betekent niet dat je pijn negeert, maar dat je kiest om sterker te worden door wat je meemaakt. Haar schilderijen, met dat intense spel van licht en donker, laten die veerkracht zien.

Het is niet de afwezigheid van strijd, maar de weigering om door die strijd te worden overweldigd.

Geluk is (soms) een kop koffie

Ken je die momenten dat je denkt dat geluk iets groots moet zijn, en dan zie je iets kleins wat je raakt (zonder dat je weet waarom) en ineens… klopt alles weer? Dat is precies wat Sarah Rickard’s kunst met me doet.

Een goed voorbeeld hiervan is haar werk Pair of Angels, waarin ze klassieke beelden van engelen naar deze tijd haalt via haar persoonlijke en dromerige stijl. De engelen, (hoe mooi is dat groen?) lijken niet per se ver weg maar dichtbij en toegankelijk. Ook als je niet gelovig bent. Ze stralen een gevoel van bescherming en troost uit, alsof ze ons eraan willen herinneren dat zelfs in een hectische wereld er iets is dat ons bijstaat. Dit werk sluit perfect aan bij Rickard’s boodschap: schoonheid en hoop liggen vaak in de kleinste details, in dingen die we misschien niet direct opmerken.

Rickard’s werk laat mij zien dat optimisme niet betekent dat je de realiteit ontkent, maar dat je kiest waar je je energie aan geeft. In plaats van vast te lopen in de grootschalige problemen van de wereld, nodigt ze ons uit om ons te focussen op wat dichtbij is en betekenisvol. Optimisme, zo lijkt haar werk te zeggen, is niet naïef, maar een bewuste daad van aandacht, waardering en een gevoel van vertrouwen dat er ook echt een reden voor optimisme is. Rickard’s werk fluistert eigenlijk: “Hey, zie je die dampende kop koffie daar? Die zonnestraal op je vensterbank? Dat kleine moment met je kat? Dat is ook geluk.” En weet je? Volgens mij heeft ze gelijk.

Lichtpuntje op social media

Soms zit hoop en optimisme in kleine dingen, zoals een gedicht dat je tegenkomt tijdens het scrollen. Vooral die van Jehudi van Dijk. Ik wist gelijk dat ik hem moest vragen: hoe doe jij dat: optimisch blijven zonder je kop in het zand te steken? Hij zegt er dit over: “Ik plaats mijn gedichten bijna altijd op de sociale media. Ik wil deze media niet negatiever maken dan ze al zijn. Ik hoop altijd een lichtpuntje kunnen zijn, of een glimlach veroorzaken tijdens het scrollen.”

Je hoeft geen blij ei te zijn om positief te zijn. Je hebt hoop nodig.

“Bijna al mijn gedichten hebben iets van hoop in zich. Dat wil ik graag en het helpt mijzelf ook, om te blijven hopen, fantaseren en glimlachen ook al lijkt daar af en toe weinig reden voor te zijn.”

Verzameling momenten

Misschien is dat wel de beste manier om een nieuw jaar te bekijken. Niet als een race naar perfectie, maar als een verzameling momenten. Je hoeft niet alles meteen te weten of te kunnen. Kijk naar wat er al is, en voeg alleen toe wat écht waardevol is.

Wat maakte jouw dag vandaag optimistischer? Deel het in de comments. Misschien inspireert jouw moment iemand anders.

Bronvermelding

• Edward Hopper – Morning Sun:
  Via WikiArt.com.
• Jack Gilbert – A Brief for the Defense:
  Gelezen in het boek Big Magic van Elizabeth Gilbert. Het volledige gedicht kun je hier lezen.
• Artemisia Gentileschi – Judith Beheading Holofernes:
  Beschikbaar op Uffizi Gallery. Meer informatie over Artemisia Gentileschi kun je hier vinden.
  Geïnspireerd door het luisterboek Broad Strokes: 15 Women Who Made Art and Made History (in That Order), geschreven door Bridget Quinn, geïllustreerd door Lisa Congdon.
  Meer over de Barokperiode kun je hier lezen.
  Over Caravaggio, een belangrijke inspiratiebron voor Artemisia, kun je hier meer lezen.
  Wil je meer weten over gender en representatie in kunst? Klik dan hier.
  Luister hier naar de podcastserie over Caravaggio.
• Sarah Rickard – Pair of Angels:
  Beschikbaar in haar webshop.
• Jehudi van Dijk – Gedichten:
  Volg Jehudi van Dijk op Instagram hier.
• Bovenste foto:
  De bovenste foto is door mijzelf gemaakt. Meer informatie over mijn fotografie vind je hier.